Uitdagingen

Door de aanwezigheid van een historische economie in een verloederd stadsweefsel waar een diverse bevolking dicht opeen woont en een hoge werkloosheidsgraad kent, overlappen meerdere systemen elkaar in de kanaalzone. Het lijkt alsof deze systemen los van elkaar evolueren, terwijl ze gezien het feit dat ze samen voorkomen en complementair zijn, op elkaar zouden moeten inwerken, net als de andere stedelijke functies die voor de levenskwaliteit onmisbaar zijn.  Dat is de voonaamste uitdaging van de ontwikkeling van de kanaalzone.

De economische bebouwing aan het kanaal vormt nog grotendeels de getuigenis, de erfenis van een dynamisch industrieel verleden.  Het dichtbebouwde en bewoonde weefsel in het centrale deel is slechts hier en daar vervlochten met een nieuwe stadseconomie. Ten noorden en ten zuiden van dit centrale gedeelte liggen echter grote zones met bedrijfs- en havenactiviteit. Sommige actoren zien in de demografische druk - ramingen maken gewag van een tekort aan 70 000 nieuwe woningen tegen 2020 - een bedreiging voor de economische functie binnen deze perimeter. Dit terwijl de werkloosheidsgraad hier hoger ligt dan elders in het gewest (en in België).

De economie drukt dus haar stempel op deze zone. De verhoudingen tussen economie en het grondgebied moeten in het masterplan dan ook in aanmerking worden genomen.

Een andere uitdaging in de kanaalzone heeft betrekking op de bevolking. De dualisering tussen dit gebied en de rest van het gewest wordt alsmaar scherper. Het bebouwde weefsel van deze oude industriebuurten vlakbij het stadscentrum, waar de huurprijzen lager liggen dan in het centrum, lokt mensen met een laag inkomen en hoge werkloosheid, waarvan een groot deel immigranten afkomstig van het Middellandse Zeegebied (Marokkanen, Turken, Grieken, Italianen, Spanjaarden en Portugezen), terwijl de bevolkingsgroep afkomstig van Noord-Europa, Amerika of Japan, in het oosten en het zuidoosten van de hoofdstad woont. De kanaalzone ligt in de 'arme sikkel' van het gewest, waar de sociale problemen van bestaansonzekerheid en armoede het grootst zijn. Het is precies daar waar, door het hoge migratiesaldo en geboortecijfer, de demografische dynamiek plaatsvindt, met een erg jonge en multiculturele bevolking.

Om die reden moet het masterplan het verband leggen tussen territoriale cohesie en sociale cohesie. De bouw van nieuwe woningen en voorzieningen kan de ontwikkeling van de zone aanzwengelen. Door de explosieve bevolkingsgroei moeten in het gewest meer dan 70 nieuwe scholen en kinderdagverblijven worden gebouwd. Uit een recente studie blijkt dat het in de dichtstbevolkte en armste wijken vaak het slechtst gesteld is met infrastructuur en openbare ruimte. Nochtans heeft de waaier van concrete middelen en acties, ontwikkeld in het kader van de wijkcontracten en de EFRO-projecten, maar ook in het kader van initiatieven zoals de 'handelswijken', geleid tot de bouw van onder meer nieuwe buurtvoorzieningen (kinderdagverblijven, bedrijvencentrum, enz.) en tot de verfraaiing van bepaalde buurten. Een globale strategie is dus belangrijk: de acties moeten samen in een efficiënt netwerk van voorzieningen worden verwerkt. De lokale acties moeten zich inschrijven in de gewestelijke ruimtelijke ordening en tegelijk het potentieel van hun eigen grondgebied verhogen.

De spanningen tussen ruimte voor bedrijvigheid en ruimte voor huisvesting hebben vooral te maken met de verdeling van de bestemmingen over het grondgebied. Er bestaat een soortgelijke rivaliteit over de toekomst van het kanaal: welke ruimten zullen aan de haven en de bedrijven worden toegewezen? Welke delen zullen bewoond en stedelijk zijn? Betere woonomstandigheden, nieuwe voorzieningen en een aangename leefomgeving kunnen de economische bloei en de leefbaarheid in deze zone enkel ten goede komen.

De spanningen wijzen op de noodzaak om het isolement van het gebied tegen te gaan door de verschillende stadsfuncties beter te integreren, en om het naast elkaar bestaan van functies, schalen, systemen en netwerken te stimuleren door nieuwe woonvormen in de stad aan te moedigen. Om de kanaalzone beter in het gewest te integreren, moet de onderlinge samenhang en het gelijktijdig functioneren van deze functies op het grondgebied worden onderzocht. Efficiënt omgaan met de spanningen tussen ‘Bedrijfsterritorium' en 'Stadsterritorium' kan pas als het masterplan ze overstijgt door alle bevoegdheidsniveaus achter één globale visie en één actieplan te scharen. De uitwerking van deze visie zal, net als de wijkcontracten of de richtschema's, de gelegenheid vormen om een sterk partnerschap uit te bouwen tussen de vele actoren die bij de kanaalzone betrokken zijn.